توضیح کامل نحوه تقسیم ارث + نکات حقوقی مهم

انحصار وراثت یک جریان حقوقی ضروری است که پس از فوت فرد متوفی برای شناسایی وارثان و تعیین سهم هر یک از آن‌ها از اموال به جا مانده ی انجام می‌شود. در ایران، انحصار وراثت طبق قوانین شرعی و مدنی با توجه به طبقات مختلف وراث، از جمله همسر، فرزندان و والدین متوفی، انجام می‌شود. 

در این مقاله، مراحل قانونی انحصار وراثت، شرایط و مدارک لازم برای انجام این فرآیند، همچنین روش‌های تقسیم ارث پس از صدور گواهی انحصار وراثت به طور کامل بررسی خواهد شد. 

انحصار وراثت چیست؟

روندی حقوقی ، که پس از مرگ فرد، به منظور تعیین و مشخص کردن وارثان قانونی و  سهم هر یک از آن‌ها از اموال متوفی  انجام می‌شود. این فرآیند نه‌تنها به شفاف‌سازی حقوق ورثه کمک می‌کند، بلکه برای تنظیم روابط میان ورثه، طلبکاران و سایر ذینفعان نیز ضروری است. 

در این روند، شورای حل اختلاف یا مراجع قضایی با بررسی مدارک و مستندات، گواهی‌ای صادر می‌کنند که در آن نام وراث و میزان سهم‌الارث هر کدام مشخص شده است. این گواهی قبل از تقسیم اموال متوفی باید صادر گردد، بدون آن انتقال یا فروش دارایی‌های به جا مانده امکان‌پذیر نیست.

به طور کلی، این فرآیند ابزاری قانونی برای حفاظت از حقوق تمامی ذینفعان و جلوگیری از هرگونه سوءاستفاده یا اختلاف در تقسیم ارث محسوب می‌شود. در صورت وجود اختلاف باید از مشاوره حقوقی یک وکیل متخصص یا موسسه حقوقی (dadpaya.com) استفاده نمایید.

ورثه چه کسانی هستند؟

ورثه افرادی هستند که پس از فوت یک شخص، مطابق قانون یا وصیت‌نامه، حق مالکیت بر بخشی از اموال و دارایی‌های او را دارند. در حقوق ایران، ورثه شامل همسر و بستگان نسبی متوفی می‌شود که بر اساس طبقه‌بندی مشخصی اولویت‌بندی شده‌اند.

این طبقات عبارتند از:

1. طبقه اول: پدرو مادر، فرزندان و در صورت فوت فرزندان، نوه‌ها به جای آنها ارث می‌برند.
2. طبقه دوم : شامل اجداد، برادرها، خواهرها و فرزندانشان است.
3. طبقه سوم : عمو، عمه، دایی، خاله و فرزندانشان.

تا زمانی که حتی یک نفر از افراد طبقه اول زنده باشد، نوبت به وراث طبقه دوم نمی‌رسد، و همین‌طور برای طبقات بعدی.

علاوه بر این، همسر متوفی در تمام طبقات سهم مشخصی از ارث می‌برد و جایگاه خاصی دارد. قوانین و مقررات نیز میزان سهم هر وارث را با توجه به جنسیت، نسبت و طبقه او تعیین می‌کنند.

مراحل انحصار وراثت  

برای دریافت گواهی انحصار وراثت، ابتدا باید مدارک لازم مانند گواهی فوت، شناسنامه وراث، سند ازدواج (در صورت وجود همسر)، وصیت‌نامه (در صورت وجود)، و استشهادیه محضری جمع‌آوری شود. سپس، درخواست از طریق سامانه ثنا ثبت و دادخواست انحصار وراثت به دفاتر خدمات قضائی یا وکیل تنظیم می‌شود.

پس از بررسی مدارک توسط شورای حل اختلاف، در صورت نیاز به تکمیل اطلاعات، درخواست‌های لازم صورت می‌گیرد. اگر اموال ارزش بالاتری از حد معین داشته باشد، آگهی درخواست در روزنامه منتشر می‌شود تا احتمال اعتراض افراد دیگر بررسی شود. 

مدارک لازم برای گرفتن انحصار وراثت چیست؟

برای دریافت گواهی انحصار وراثت، ارائه مدارک دقیق و کامل به مرجع قضایی یا شورای حل اختلاف ضروری است. این مدارک برای تأیید هویت متوفی و وراث و همچنین مشخص شدن وضعیت اموال او مورد استفاده قرار می‌گیرد. مدارک لازم عبارتند از:  

1. گواهی فوت متوفی: سند رسمی صادر شده از سوی ثبت احوال که فوت شخص را تأیید می‌کند.  

2. شناسنامه و کارت ملی ورثه: مدارک هویتی تمامی وراث قانونی متوفی برای تأیید نسبت آن‌ها با متوفی.  

3. شناسنامه باطل‌شده متوفی: شناسنامه متوفی که بعد از ثبت فوت در اداره ثبت احوال باطل شده است.  

4. سند ازدواج یا طلاق: اگر متوفی همسر داشته یا جدا شده باشد، ارائه سند ازدواج یا طلاق برای مشخص شدن سهم‌الارث همسر الزامی است.  

5. استشهادیه محضری: استشهادیه‌ای که در دفتر اسناد رسمی تهیه می‌شود و سه نفر شاهد در آن نسبت وراث قانونی متوفی را تأیید می‌کنند.  

6. وصیت نامه رسمی (در صورت وجود): اگر متوفی وصیت‌نامه رسمی تنظیم کرده باشد، ارائه آن ضروری است تا طبق خواسته او سهم وراث مشخص شود.  

7. گواهی تسلیم اظهارنامه مالیاتی (برای متوفیان قبل از سال 1395): برای افرادی که پیش از سال 1395 فوت کرده‌اند و وراث آن‌ها هنوز اقدامی نکرده‌اند، این گواهی برای تسویه بدهی‌های مالیاتی متوفی الزامی است.  

8. مدارک مربوط به اموال متوفی (در صورت نیاز): در برخی موارد، اسناد مربوط به اموال یا دارایی‌های متوفی (مثل سند ملک، حساب بانکی، یا لیست سهام) ممکن است برای تسریع در روند درخواست مفید باشد.  

9. ثبت‌نام در سامانه ثنا: ارائه رسید ثبت‌نام در سامانه ثنا برای پیگیری درخواست به صورت الکترونیکی.  

شرایط انحصار وراثت و شرایط تقسیم ارث

برای انجام جریان انحصار وراثت، دو شرط اصلی باید تأمین شود:

شرط اول، تایید  فوت متوفی: که باید از سوی ثبت احوال انجام شود.

شرط دوم، شناخت وراث قانونی:  در مرحله بعد، وراث قانونی که بر اساس قوانین ایران تعیین می‌شوند، باید شناخته شوند. 

 تقسیم ارث پس از شناسایی وراث و تعیین سهم‌الارث هر یک از آن‌ها آغاز می‌شود. سهم‌الارث هر وارث طبق قوانین مشخص می‌شود و در صورت وجود وصیت‌نامه، ممکن است تغییر کند. برای دریافت گواهی انحصار وراثت، وراث باید به شورای حل اختلاف مراجعه و مدارک لازم مانند گواهی فوت و اسناد مالکیت اموال را ارائه دهند. 

قبل از تقسیم ارث، بدهی‌های متوفی باید تسویه شود. پس از آن، اموال متوفی مانند ملک، خودرو و حساب‌های بانکی تقسیم می‌شود. 

تقسیم ارث و مراحل گرفتن ارث

تقسیم ارث پس از دریافت گواهی انحصار وراثت شروع می‌شود. ابتدا، وراث باید بدهی‌های متوفی مانند دیون مالیاتی را تسویه کنند.  سپس، اموال متوفی شامل دارایی‌های منقول و غیرمنقول ارزیابی می‌شود. اگر اختلافی در تقسیم وجود داشته باشد، دادگاه یا شورای حل اختلاف تصمیم‌گیری می‌کنند. وراث پس از تعیین سهم‌الارث، می‌توانند اموال را به نام خود منتقل کنند و مالیات بر ارث را پرداخت کنند. در صورت وجود وصیت‌نامه، باید طبق آن عمل شود. 

جمع بندی

در مطالب این صفحه در رابطه با مواردی چون مراحل انحصار وراثت، مدارک لازم، و شرایط تقسیم ارث سخن گفتیم و اطلاعات جامعی در رابطه با موضوع تعیین ورثه، فرآیند حقوقی انحصار وراثت و نحوه تقسیم ارث نیز به شما عزیزان ارائه نمودیم.